Nhân trần – Đặc điểm, tác dụng dược lý và các bài thuốc trị bệnh hiệu quả

Nhân trần, được coi là một giá trị quý trong lĩnh vực Y học cổ truyền, đã tồn tại như một loại thảo dược chữa bệnh từ lâu đời. Đặc biệt, loại dược phẩm này được biết đến với nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe, bao gồm khả năng thanh nhiệt, giảm sưng viêm, cải thiện các vấn đề về nhiệt độ cơ thể, xử lý các vấn đề về da và gan. Để tìm hiểu thêm về Nhân trần, xin hãy xem chi tiết trong bài viết dưới đây của Thông tin cây thuốc.

1. Tổng hợp thông tin về Nhân Trần

1.1. Tìm hiểu về vị thuốc Nhân trần

Nhân trần (Herba Adenosmatis caerulei) là phần thân, cành lá và hoa đã phơi hoặc sấy khô của cây Nhân trần (Adenosma caeruleum R. Br) thuộc họ Hoa mõm chó (Scrophulariaceae).

1.2. Mô tả cây Nhân trần

Cây Nhân trần Việt Nam là một loại cây cỏ mọc tự nhiên trong đất hoang, sinh trưởng hàng năm. Chiều cao trung bình của nó dao động từ 0,3-1m. Thân cây có hình dạng tròn, phần trên màu tím với lớp lông mịn màu trắng, ít có nhánh phụ. Lá của cây mọc đối diện nhau, có hình dạng hình trứng và mép lá có những răng cưa. Sự mịn màng của lông phủ đều cả ở mặt trên và mặt dưới của lá. Khi chúng ta vò lá hoặc thân cây, nó trải ra một hương thơm dễ chịu. Hoa của cây mọc thành từng chùm hoặc một cành đơn lẻ. Quả của cây có hình dạng trứng và bên trong có nhiều hạt nhỏ.

1.3. Phân bố, thu hái, chế biến

Ở nước chúng ta, cây Nhân trần thường mọc tự nhiên ở những đồi, những cánh đồng ở vùng trung du miền Bắc. Nơi mà nó phổ biến nhất là tại các tỉnh Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Bắc Giang và Bắc Ninh. Bên cạnh đó, loài cây này cũng có thể được tìm thấy ở Thái Lan, Ấn Độ và Indonesia.

Bộ phận được sử dụng làm dược liệu chính là phần trên mặt đất của cây Nhân trần. Thông thường, thời điểm thu hoạch tốt nhất là vào mùa hè, khi cây bắt đầu nở hoa. Sau đó, chúng được thu hái và mang về để phơi hoặc sấy khô. Thường thì cây sẽ được bó lại thành từng bó, mỗi bó chứa khoảng 20 cây đã nở hoa.

2. Công dụng của Nhân trần

Nhân trần là một loại dược liệu tự nhiên, không gây tác dụng phụ đáng kể và có nhiều công dụng quan trọng trong việc chăm sóc sức khỏe con người. Những công dụng này đã được chứng minh thông qua kiến thức y học cổ truyền và nghiên cứu y học hiện đại. Dưới đây là một số công dụng cụ thể của Nhân trần:

2.1. Theo Tây Y

Trong các nghiên cứu đã chỉ rằng mỗi loại Nhân trần đều chứa các thành phần hóa học tốt cho sức khỏe con người:

Nhân trần Việt Nam chứa một số chất phụ gia quan trọng như tinh dầu với hương thơm cineol, saponin triterpenic, flavonozit, axit nhân thơm, cumarin và cả hoạt chất có chung tính chất với tinh dầu Tràm và Khuynh diệp.

Một số tác dụng dụng dược lý của Nhân trần được chứng minh bởi y học hiện đại: 

Nhân trần Việt Nam có khả năng hỗ trợ điều trị một số bệnh như viêm gan cấp, viêm túi mật và ức chế sự phát triển của một số loại vi khuẩn. Ngoài ra, nó cũng có tác dụng hạ lipid máu, hạ huyết áp và chữa trị một số vấn đề da như mẩn ngứa, nấm da, mụn nhọt và viêm loét miệng do nhiệt.

2.2. Theo Đông Y

Nhân trần được biết đến trong Đông y bởi những tác dụng tuyệt vời mà vị thuốc này mang lại cho sức khỏe con người. Cụ thể, đặc điểm dược tính của Nhân trần trong Đông y được thể hiện như sau: 

• Tính vị: Nhân trần có vị đắng, tính bình và hơi hàn.
• Quy kinh: Loại thảo dược này quy kinh theo Can Đởm.
• Công dụng: Nhân trần được sử dụng để thanh nhiệt, lợi thấp và thoái hoàng.
• Chủ trị: Thường được áp dụng trong việc điều trị các tình trạng như viêm gan vàng da, viêm túi mật, tiểu đục ít, tiểu màu vàng, cũng như để hỗ trợ phụ nữ sau khi sinh mổ khi tiêu hóa chậm.

3. Một số loại trà Nhân trần có công dụng tốt với sức khỏe

Trà Nhân trần là một loại thức uống phổ biến, đặc biệt phổ biến trong nền văn hóa uống trà của người Việt Nam. Mặc dù nó thường được thưởng thức như một loại nước uống thư giãn, ít người biết đến những lợi ích khác của trà Nhân trần đối với sức khỏe.

3.1. Trà Nhân trần sơ can lý khí, tiêu thực thoái hoàng

• Thành phần: Hỗn hợp gồm 500g Nhân trần, 500g Mạch nha, và 250g Quất bì.
• Cách sử dụng: Đầu tiên, sấy khô và tán vụn các thành phần. Sau đó, mỗi ngày dùng 60g hỗn hợp này để hâm nóng với nước sôi trong bình kín. Dùng dung dịch này để thay thế cho trà trong suốt ngày.
• Công dụng: Hỗn hợp này có khả năng sơ can lý khí và tiêu thực thoái hoàng. Nó thường được sử dụng trong trường hợp viêm gan ở giai đoạn di chứng, có những biểu hiện như chán ăn, đầy bụng, khó tiêu, và rối loạn tiêu hóa.

3.2. Trà Nhân trần thanh nhiệt lợi thấp, lợi mật thoái hoàng  

Thành phần: Hỗn hợp bao gồm 150g Nhân trần, 300g Râu ngô, và 150g Bồ công anh.

• Cách sử dụng: Đầu tiên, tán vụn các thành phần. Sau đó, mỗi ngày dùng 50g hỗn hợp này để hâm nóng với nước sôi trong bình kín. Dùng dung dịch này để thay thế cho trà trong suốt ngày.
• Công dụng: Hỗn hợp này có khả năng thanh nhiệt, lợi thấp và lợi mật thoái hoàng. Nó thường được sử dụng hiệu quả trong việc phòng ngừa viêm gan, viêm túi mật và sỏi mật.

3.3. Trà Nhân trần thanh nhiệt lợi thấp, thoái hoàng

• Thành phần: 30g Nhân trần thái vụn.
• Cách sử dụng: Để sử dụng, hãm hỗn hợp này với nước sôi trong một bình kín, sau khoảng 15 phút, chất lỏng sẽ sẵn sàng. Bạn có thể thêm một chút đường phèn để làm ngon hơn và uống thay thế cho trà trong suốt ngày.
• Công dụng: Hỗn hợp này có khả năng thanh nhiệt, lợi thấp và thoái hoàng. Nó có thể được sử dụng để điều trị viêm gan cấp tính, viêm gan mạn tính, và cũng có thể được sử dụng để phòng ngừa các bệnh do thấp nhiệt gây ra.

4. Gợi ý một số bài thuốc trị bệnh từ Nhân trần

Dược Bình Đông và tôi vừa cùng nhau khám phá một số thông tin quan trọng về Nhân trần, bao gồm vị dược liệu và các công dụng cũng như các loại trà có lợi cho sức khỏe. Trong phần tiếp theo, Dược Bình Đông sẽ giới thiệu đến bạn một số bài thuốc trị bệnh sử dụng Nhân trần, các bài thuốc này thường được áp dụng rộng rãi để cải thiện sức khỏe. Hãy tiếp tục theo dõi để biết thêm chi tiết!

4.1. Bài thuốc cải thiện tình trạng sốt, đau đầu

• Thành phần: 16g Nhân trần, 20g Hoạt thạch, 20g Hoàng cầm, 8g Mộc thông, 8g Thạch xương bồ, 6g Hoắc hương, 6g Xạ can, 6g Liên kiều, 6g Bạch đậu khấu.
• Cách sử dụng: Sắc lấy nước để uống hết trong ngày.

4.2. Bài thuốc trị cảm nắng, hạ sốt, ra mồ hôi

• Thành phần: 16g Nhân trần, 20g Hoạt thạch, 12g Hoàng cầm, 8g Xuyên bối mẫu, 8g Thạch xương bồ, 8g Mộc thông, 6g Hoắc hương, 6g Liên kiều, 6g Bạc hà, 6g Xạ can, 6g Bạch đậu khấu.
• Cách sử dụng: Sắc lấy nước thuốc uống.

4.3. Bài thuốc trị viêm gan siêu vi mạn tính, vàng da, tiểu tiện không lợi

• Thành phần: 16g Nhân trần, 8g Quế chi, 12g Phục linh, 12g Bạch truật, 12g Trạch tả, 12g Trư linh.
• Cách sử dụng: Sắc lấy nước thuốc.

4.4. Bài thuốc trị viêm túi mật

• Thành phần: 63g Nhân trần, 63g Bồ công anh, 63g Uất kim, 16g Nghệ vàng.
• Cách sử dụng: Sắc lấy nước uống.

4.5. Bài thuốc chữa đau mắt, mắt sưng đỏ

• Thành phần: 1 nắm lá Nhân trần, 1 nắm lá Mã đề.
• Cách sử dụng: Đem sắc chung, dùng đến khi mắt hết đau hoặc đỏ thì ngưng.

5. Một số lưu ý để sử dụng Nhân trần an toàn

Thông tin về cách sử dụng Nhân trần và những lưu ý quan trọng bạn đã đề cập là rất quan trọng để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong việc sử dụng thảo dược này. Dưới đây là một số điểm cần nhớ:

• Kết hợp với Cam thảo: Tránh kết hợp Nhân trần với Cam thảo để tránh tương tác thuốc không mong muốn. Các tác dụng đào thải nước của Nhân trần có thể xung đột với tính giữ nước của Cam thảo.
• Phụ nữ mang thai và cho con bú: Nếu bạn đang mang thai hoặc cho con bú, hãy thận trọng khi sử dụng Nhân trần, vì nó có thể ảnh hưởng đến sự sản xuất sữa và gây xuất tiết. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào về việc sử dụng Nhân trần trong trường hợp này, nên thảo luận với bác sĩ hoặc chuyên gia y tế.
• Không sử dụng đều đặn hàng ngày: Hạn chế việc sử dụng Nhân trần hàng ngày, đặc biệt nếu bạn không có vấn đề sức khỏe đặc biệt cần điều trị bằng thảo dược này. Sử dụng quá mức có thể dẫn đến mất nước và tác động đến sức khỏe tổng thể.
• Chất lượng dược liệu: Để đảm bảo an toàn và hiệu quả, nên mua Nhân trần từ nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng, tránh mua sản phẩm không rõ nguồn gốc hoặc không đảm bảo chất lượng. Hạn chế sử dụng Nhân trần khô bị ẩm mốc hoặc đã được xử lý bằng các hóa chất không an toàn.
• Trước khi sử dụng bất kỳ loại thảo dược nào để điều trị bệnh, nên thảo luận với bác sĩ hoặc chuyên gia y tế, đặc biệt là nếu bạn đang dùng thuốc hoặc có vấn đề sức khỏe riêng biệt.

6. Tổng kết

Bài viết trên đây, Dược Bình Đông vừa tổng hợp một số thông tin về Nhân trần cũng như công dụng, lưu ý và một số bài thuốc từ vị thuốc này. Nhân trần mang lại rất nhiều công dụng tốt cho cơ thể, đặc biệt là hỗ trợ điều trị viêm gan, giải độc gan, da mẩn ngứa… Bên cạnh việc sử dụng Nhân trần trong một số bài thuốc thì bạn cũng có thể sử dụng các sản phẩm chăm sóc sức khỏe từ Nhân trần.