Sinh khương (củ Gừng tươi) là một loại thảo dược quen thuộc, được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực y học với nhiều tác dụng dược lý. Ngoài ra, đây còn là một loại gia vị phổ biến, luôn có mặt trong gian bếp của mọi gia đình Việt Nam. Trong bài viết này, Thông tin cây thuốc sẽ cung cấp những thông tin quan trọng về đặc điểm, công dụng, một số bài thuốc hay và những lưu ý cần biết khi sử dụng thảo dược Sinh khương. Mời các bạn cùng tìm hiểu!
1. Tìm hiểu về cây thuốc Sinh Khương
Sinh khương là củ (thân rễ) tươi của cây Gừng (Zingiber officinale Rosc.), thuộc họ Gừng (Zingiberaceae). Để tránh nhầm lẫn, cần chú ý rằng củ Gừng sau khi được phơi hoặc sấy khô được gọi là Can khương.
Đặc điểm của cây Gừng
Trong tác phẩm “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam”, GS Đỗ Tất Lợi đã mô tả cây Gừng như sau:
Gừng là một loại cây thân thảo sống lâu năm, có chiều cao từ 0,6 đến 1m. Phần thân rễ phát triển thành củ, theo thời gian dần trở nên sợi. Lá cây mọc một mình, không có cuống, có hình dạng lá mác, dài khoảng 15-20cm, rộng khoảng 2cm. Bề mặt lá mịn và sáng bóng, có gân giữa màu trắng nhạt, khi vò nhẹ có mùi thơm đặc trưng.
Trục hoa Gừng xuất phát từ gốc cây, có chiều dài khoảng 20cm, cụm hoa hình bông mọc sát nhau, hoa có chiều dài khoảng 5cm và độ rộng từ 2-3cm. Lá bắc có hình dạng trứng, dài khoảng 2.5cm, mép lưng có màu vàng. Đài hoa dài khoảng 1cm, có 3 răng ngắn cùng với 3 cành hoa dài chừng 2cm, màu vàng xanh. Mép cánh hoa và nhị hoa có màu tím.
Phân bố, thu hái, bào chế
Gừng có nguồn gốc từ châu Á và từ lâu đã đóng vai trò quan trọng trong y học cổ truyền của nhiều nước châu Á. Hiện nay, Gừng phân bố rộng rãi trên khắp thế giới, với sự phổ biến tại các quốc gia như Việt Nam, Ấn Độ và Trung Quốc. Ở Việt Nam, cây Gừng được trồng ở khắp mọi nơi, từ đồng bằng cho đến vùng núi cao và cả ngoài các đảo.
Thời điểm thu hoạch Gừng thường rơi vào mùa hạ và mùa thu, khi củ đạt độ chín và hương vị tốt. Để có Sinh khương (củ Gừng tươi), sau khi thu hoạch, Gừng được rửa sạch, bỏ rễ con và để dùng dần. Để bảo quản Gừng tươi lâu, có thể đặt nó vào chậu và phủ đất lên, khi cần sử dụng, chỉ cần đào lên và rửa sạch.
Sau khi sơ chế, Sinh khương cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, để hạn chế việc nảy mầm. Khi sử dụng, lột vỏ bên ngoài của Sinh khương và có thể dùng nguyên hoặc cắt lát rồi nghiền để lấy nước.
2. Tác dụng của Sinh khương
Sinh khương là một vị thuốc quen thuộc trong Đông y và cũng được Y học hiện đại chứng minh có nhiều tác dụng tuyệt vời như: giảm ho, kháng viêm, giảm đau, tăng huyết áp, chữa đau bụng lạnh, tay chân lạnh,… Cùng tìm hiểu cụ thể những công dụng của Sinh khương trong nội dung dưới đây của Thông tin cây thuốc nhé.
2.1. Theo Tây y
Sinh khương chứa rất nhiều thành phần đa dạng như:
- Tinh dầu (chiếm 2-3%), trong đó nhiều nhất là các hợp chất thuộc nhóm hydrocarbon sesquiterpenic
- Chất nhựa dầu (5%)
- Chất béo (3,7%)
- Tinh bột
- Một số chất cay như Zingerola, Shogaol, Zingeron,…
Sinh khương đã được y học hiện đại chứng minh việc sở hữu nhiều tác dụng dược lý, tiêu biểu như:
- Tăng tiết dịch vị, tăng nhu động ruột, trợ giúp tiêu hóa tốt, cầm nôn.
- Kháng viêm, tiêu sưng, giảm đau.
- Gây hưng phấn trung khu vận mạch, trung khu hô hấp và tim, tăng huyết áp, tăng tuần hoàn ngoại vi, trợ giúp ra mồ hôi.
- Ức chế trực khuẩn thương hàn, phẩy khuẩn tả, trùng roi,…
2.2. Theo Đông y
Sinh khương là một vị thuốc quý của Đông y thường được sử dụng để chữa cảm mạo phong hàn, rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy, nôn và buồn nôn do tỳ vị hư hàn, chữa ho do ngoại cảm phong hàn hoặc ho lâu ngày do viêm phế quản cấp, mạn tính… Dưới đây là một số đặc điểm dược lý của Sinh khương trong Đông y:
- Tính vị: Vị cay, tính hơi ôn.
- Quy kinh: Phế, Tỳ, Vị.
- Công năng: Phát biểu tán hàn, ôn trung chỉ nôn, tiêu đờm, hành thủy giải độc.
- Chủ trị:Dùng trong các trường hợp ngoại cảm, biểu chứng, bụng đầy trướng, nôn mửa, đờm ẩm sinh ho, giải độc Bán hạ, Nam tinh, cua cá,…
3. Một số cách sử dụng Sinh khương đơn giản tại nhà
Với nhiều công dụng tuyệt vời lại dễ kiếm, Sinh khương là một vị thuốc có thể sử dụng ngay tại nhà. Hãy cùng Thông tin cây thuốc tìm hiểu một số cách đơn giản và hiệu quả với vị thuốc này nhé!
3.1. Trà Sinh khương mật ong (trà gừng mật ong)
Trà Sinh khương có thể sử dụng hàng ngày, giúp tăng cường sức đề kháng, cải thiện chức năng hệ tiêu hóa, làm cho cơ thể tỉnh táo hơn. Hơn nữa, trà Sinh khương mật ong còn có thể hỗ trợ trong việc chữa cảm cúm.
- Thành phần: Vài lát Sinh khương, mật ong
- Cách dùng: Đun sôi nước rồi thả vào vài lát Sinh khương, tiếp tục đun thêm khoảng 10 phút, sau đó tắt bếp thêm mật ong, khuấy đều và có thể sử dụng ngay.
3.2. Cháo Sinh khương (cháo gừng)
Cháo Sinh khương hỗ trợ giảm cảm và mất cảm một cách hiệu quả, đồng thời là một món ăn dễ tiêu, giúp kích thích vị giác của người bệnh.
- Thành phần: Gạo, vài lát Sinh khương, Hành lá, Tía tô
- Cách dùng: Vo gạo rồi đem nấu cháo, đến khi cháo chín thì thêm vài lát Sinh khương và một ít Hành lá và Tía tô vào.
3.3. Rượu Sinh khương xoa bóp (rượu gừng)
Rượu Sinh khương dùng để xoa bóp ngoài da giúp giảm đau nhức, làm tan máu bầm do chấn thương, va đập, đồng thời giúp giảm sưng phù.
- Thành phần: 1kg Sinh khương, 2 lít rượu trắng
- Cách dùng: Sinh khương rửa sạch, giã nát rồi ngâm với rượu trắng.
Lưu ý: Không nên bôi rượu Sinh khương lên các vết thương hở.
3.4. Chườm nóng bằng Sinh khương
Chườm nóng bằng Sinh khương giúp cải thiện tuần hoàn, giảm cảm giác đau vùng chậu, mang lại cảm giác dễ chịu, giảm căng thẳng.
- Thành phần: 60g Sinh khương xay
- Cách dùng: Cho Sinh khương xay vào ¼ cốc nước nóng rồi đổ hỗn hợp vào miếng vải, buộc túm đầu lại, đặt lên vùng xương chậu bị đau, thư giãn nhẹ nhàng trong khoảng 30 phút.
3.5. Nước Sinh khương ngâm chân
Nước Sinh khương ngâm chân có tác dụng rất tốt cho các trường hợp trẻ nhỏ bị ho, sổ mũi…
- Thành phần: 50g Sinh khương, 20g muối hột, 1 lít nước
- Cách dùng: Sinh khương gọt vỏ, rửa sạch rồi giã nhỏ, sau đó đem nấu chung với muối và nước. Nước sôi thì vặn nhỏ lửa, sau khoảng 5 phút thì tắt bếp. Sau khi nước Sinh khương nguội bớt, ngâm chân cho trẻ kết hợp massage lòng bàn chân của trẻ trước khi đi ngủ. Thực hiện liên tục trong 3 ngày.
4. Gợi ý một số bài thuốc trị bệnh từ Sinh khương
Sinh khương là vị thuốc phổ biến được dùng trong nhiều bài thuốc Y học cổ truyền. Sau đây là một số bài thuốc trị bệnh từ Sinh khương hay gặp nhất:
SInh khương là vị thuốc phổ biến được dùng trong nhiều bài thuốc Y học cổ truyền
4.1. Trị ho có đờm, ngạt mũi, sổ mũi, nhức đầu, sốt ớn lạnh, cảm thấp nhiệt
- Thành phần: 15-20g Sinh khương và 15-20g Hành trắng.
- Hướng dẫn sử dụng: Tiến hành sắc lấy nước từ thành phần trên và uống khi nước vẫn còn nóng. Đồng thời, kết hợp với việc thực hiện xông hơi để tạo ra hiện tượng mồ hôi.
4.2. Bài thuốc chữa chứng buồn nôn và nôn mửa do tỳ vị hư hàn
- Thành phần: 8-12g Sinh khương và 8-12g Bán hạ.
- Cách sử dụng: Tiến hành việc sắc lấy nước từ thành phần trên để dùng trong ngày.
4.3. Bài thuốc trị cảm mạo, phong hàn
- Thành phần: 3 lát Sinh khương, 10g Bạc hà, 10g Kinh giới, 10g Tía tô, 6g Vỏ quýt, 6g Địa liền, và 6g Bạch chỉ.
- Cách sử dụng: Thực hiện việc sắc lấy nước từ các thành phần trên, sau đó sử dụng liên tục trong 3 ngày.
4.4. Bài thuốc kích thích vị giác và hỗ trợ tiêu hóa
- Thành phần: 1.2g Sinh khương, 6g Quế chi, 12g Bạch thược, 4 quả Đại táo, 4g Chích thảo, và 20-40g đường phèn.
- Cách sử dụng: Bắt đầu bằng việc sắc lấy nước từ các thành phần đã liệt kê, sau đó thêm đường phèn vào hỗn hợp.
4.5. Bài thuốc trị viêm nha chu
- Thành phần: Sinh khương và muối ăn.
- Cách sử dụng: Bắt đầu bằng việc sắc lấy nước từ Sinh khương và muối ăn để tạo ra nước sắc loãng. Nước sắc này sau đó được sử dụng để súc miệng hai lần trong một ngày. Trong trường hợp cổ họng bị ngứa rát, bạn có thể thêm một ít muối ăn vào nước sắc và sử dụng nó dưới dạng nước uống nóng.
5 . Một số lưu ý khi sử dụng Sinh khương
Vị thuốc Sinh khương dễ kiếm và tiện lợi trong việc sử dụng. Tuy nhiên, khi áp dụng, cần tuân thủ những hướng dẫn sau đây:
- Luôn nên tham khảo ý kiến của các chuyên gia y tế để sử dụng vị thuốc Sinh khương đúng cách, từ đó mang lại hiệu quả tối ưu và tránh những tác dụng không mong muốn.
- Việc sử dụng quá liều Sinh khương trong thời gian dài có thể dẫn đến các vấn đề như ung nhọt và tích nhiệt mắt bệnh. Nó cũng có thể gây ra các triệu chứng như hư nội nhiệt, biểu hư nhiệt, gây ra mồ hôi nhiệt, tổn thương âm thượng và mắt, và nhiều tình trạng khác nhau như đau bụng hỏa nhiệt, tang độc hạ huyết, và nôn lợm.
- Đối với phụ nữ mang thai, việc sử dụng Sinh khương không nên vượt quá 10g mỗi ngày.
- Những người mắc bệnh trĩ cần cẩn trọng khi sử dụng Sinh khương và cần hạn chế việc tiêu thụ rượu khi sử dụng thuốc này để tránh tình trạng bệnh tái phát đột ngột.
- Khi kết hợp sử dụng Sinh khương với một số loại vị thuốc khác như Hoàng liên, Hoàng cầm, Tần tiêu, Dạ minh sa, cần thận trọng và tùy theo sự hướng dẫn của chuyên gia ytế.
- Nên nhớ rằng, có một số trường hợp không nên sử dụng Sinh khương bao gồm người mắc bệnh âm suy kim vượng nội nhiệt, người nhiệt thịnh, âm hư nội nhiệt, người bị tăng huyết áp, và người đang dùng thuốc chống đông máu hoặc các loại thuốc ức chế kết tập tiểu cầu.
6. Tổng kết
Sinh khương hay Gừng tươi không chỉ là loại gia vị được dùng nhiều trong nấu ăn hàng ngày mà còn là vị thuốc quý được sử dụng trong các bài thuốc Đông y với công dụng tăng sức đề kháng, hỗ trợ tiêu hóa, phòng ngừa và điều trị một số bệnh lý thường gặp như cảm cúm, ho, nhức đầu,… Hy vọng sau bài viết này của Thông tin cây thuốc, bạn đọc đã nắm rõ hơn về đặc điểm của vị thuốc Sinh khương cũng như một số lưu ý giúp sử dụng hiệu quả hơn.
Đánh giá bài viết này:
